دوری از شبهه ربا در اوراق قرضه با ابزارهای مالی اسلامی
دکتر «مهدی طغیانی» کارشناس حقوق اقتصادی در گفت‌وگو با «حمایت» مشکل اصلی اوراق قرضه را شبهه ربوی بودن آنها عنوان کرد و افزود: به همین دلیل بعد از انقلاب که بانکداری اسلامی پایه‌گذاری و ربوی بودن بانکداری با سود ثابت مسجل شد، انتشار این اوراق را نیز به سبب سود ثابتی که به آنها تعلق می‌گرفت متوقف کردند.وی ادامه داد: اینکه این اوراق قرضه برای تامین منابع مالی شرکتهای خصوصی یا دولتی منتشر شوند در اصل قضیه تفاوتی ایجاد نمی‌کند و به خاطر نرخ بهره ثابت این اوراق، امکان انتشار آنها از نظر شرعی وجود ندارد، در دیگر کشورهای اسلامی نیز در بانکداری اسلامی اوراق قرضه برای تامین منابع مالی مطرح نمی‌شود.
ارتباط صکوک و اوراق قرضه
وی با بیان اینکه عده‌ای از صکوک به‌عنوان اوراق قرضه اسلامی نام می‌برند، گفت: در اصل این تعبیر درست نیست تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت و این دو ماهیتی متفاوت دارند، فرض کنید یک شرکت دولتی بخواهد برای منابع مالی پروژه‌ای را تامین کند، اگر این پروژه واقعی باشد و نه صرفا برای تبدیل دارایی به بدهی، این کار را می‌تواند از طریق صکوک انجام دهد. صکوک شیوه نوینی است که کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه از آن استفاده می‌کنند. این حقوقدان با اشاره به سابقه 23 ساله انتشار اوراق مشارکت در کشور گفت: دولت به تازگی دنبال متنوع‌سازی این اوراق مشارکت است تا بتوانند به‌طور گسترده‌تری منابع مالی لازم را برای انجام پروژه‌های خود جمع‌آوری کند.
انواع صکوک در دنیا
طغیانی با بیان اینکه در دنیا 14 نوع قرارداد صکوک وجود دارد افزود: دارایی‌محور بودن اوراق صکوک یکی از مزایای این اوراق نسبت به اوراق قرضه است. دارایی‌محوری در صکوکات بدین معناست که این اوراق براساس دارایی منتشر می‌شود، برعکس اوراق قرضه بدهی‌محور هستند. بر این اساس منتشر می‌شوند، به عبارت بهتر بدهی‌ها مبنای انتشار اوراق قرضه هستند. وی بر همین اساس عنوان کرد: یکی دیگر از مزایای اوراق صکوک نسبت به اوراق قرضه این است که صکوک حتماً برای پروژه عملیاتی منتشر می‌شود نه صرفا برای تغییر زمان یا به تاخیر انداختن بدهی‌ها. طبعا این اوراق اگر صوری نباشند و صرفا به خاطر موکول کردن بدهی‌ها به تاریخ دیگری صادر نشوند، آثار مثبتی را روی رشد و توسعه اقتصاد کشور می‌گذارند. برای مثال اگر اوراق صکوک مشارکت، برای پروژه (الف) توزیع می‌شوند باید این صکوکات برای تامین منابع مالی پروژه (الف) هزینه شوند نه برای پرداخت بدهی‌های شرکت.
دنیا از صکوک استقبال می‌کند
وی در ادامه با تاکید بر اینکه در دنیا بحث اوراق صکوک به شدت مورد استقبال قرار گرفته است، گفت: به‌عنوان مثال کلیه هزینه 10هزار میلیارد تومانی فاز دوم فرودگاه دبی از انتشار اوراق صکوکات تامین شده است. این کارشناس مسایل اقتصادی ثبات در قوانین و مقررات را لازمه هر نوع سرمایه‌گذاری دانست و افزود: روشن بودن قوانین و مقرارات می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری کمک کند و خوشبختانه در مورد بحث اوراق صکوک قوانین خوبی وجود دارد.
ارتباط دو طرف در قرارداد و معامله
وی ادامه داد: این اوراق تفاوت‌های عمده‌ای با اوراق قرضه دارند. به‌طوری که در اوراق قرضه ارتباط دو طرف معامله به شیوه قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است اما در اوراق مشارکت ارتباط دو طرف به صورت شراکت است و معمولاً در قالب عقد مشارکت مدنی به انتشار این اوراق می‌پردازند. طغیانی افزود: تعیین نرخ بهره ثابت مهمترین زمینه تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت است. نرخ بهره در اوراق قرضه به صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود و در زمان سررسید مقرر باید اصل و سود از پیش تعیین‌شده به خریدار اوراق پرداخت شود در حالی که در اوراق مشارکت سود به صورت علی‌الحساب تعیین می‌شود و فرد در سود تأمین مالی پروژه اقتصادی شریک محسوب خواهد شد.وی ادامه داد: همچنین در اوراق قرضه بانی اوراق می‌تواند قرض‌ها را در هر فعالیتی مورد استفاده قرار دهد اما در اوراق مشارکت زمینه انتشار فقط در طرحهای تولیدی، عمرانی و خدماتی خواهد بود.
نظارت وجود دارد
وی درباره نظارت بر شرکتهای منتشرکننده صکوک گفت: بحث نظارت بر عملکرد شرکت‌هایی که از صکوک استفاده می‌کنند در ساختار صکوک پیش‌بینی و نهادسازی شده است و نهادهای مختلفی تعیین شدند تا به نمایندگی از سرمایه‌گذار به صورت مستقل بر عملکرد نهاد منتشرکننده نظارت کنند.این کارشناس مسایل حقوقی؛ موسسات امین را مسئول نظارت بر عملکرد شرکتهای منتشرکننده اوراق صکوک دانست و بیان کرد: این شرکت‌ها اعتبارشان را از این راه کسب کردند و بهتر است دولت از تشکیل این موسسه‌های امین استقبال کند اما با توجه به اینکه ساختارهای بازار سرمایه کشور، دولتی است عملا این موسسات امین حضور چندانی در این عرصه ندارند.وی ادامه داد: اگر زمانی معلوم شود که موسسات امین با منتشرکننده اوراق زد و بند کرده‌اند به‌طور کامل اعتبارشان را از دست می‌دهند زیرا اعتبار این نهادها در گرو صداقتشان است.
یکسری جریمه و مجازات
غفران حسینی، حقوقدان نیز در گفت‌وگو با «حمایت» درباره مجازات‌هایی که مجرمان صکوک به آن محکوم می‌شوند گفت: برابر قانون بازار اوراق بهادار کسی که اطلاعات نهانی مربوط به اوراق بهادار را در اختیار دیگری قرار داد به‌طوری که به صاحب حق ضرری برسد به حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال یا به جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به‌دست آمده یا زیان متحمل‌نشده یا هر دو مجازات محکوم می‌شود. وی ادامه داد، این جریمه برای کسانی که با استفاده از اطلاعات نهانی، به معاملات اوراق بهادار مبادرت می‌کنند همچنین افرادی که اقدام به اغوای مردم کرده و شرایط اعلامیه پذیره‌نویسی را رعایت نکنند نیز در نظر گرفته می‌شود. این کارشناس حقوقی تاکید کرد: برابر قانون فعالان در بازار صکوک حق ندارند اطلاعات خلاف واقع یا مستندات جعلی را به سازمان ارایه کنند. این کارهای آنها برابر جعل است و متناسب با مجازات این جرم در قانون مجازات، تنبیه می‌شوند. وی تاکیدکرد: برابر ماده 48 این قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی « کارگزار یا معاملهگر، بازارگردان و مشاور سرمایه‌گذاری که اسرار اشخاصی را که برحسب وظیفه از آنها مطلع شده یا در اختیار وی قرار دارد، بدون مجوز افشا نماید، به مجازات‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.»
آنهایی که تعزیری حبس می‌شوند
البته به گفته حسینی افرادی نیز هستند که برابر قانون به حبس تعزیری از یک تا شش‌ماه یا به جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به‌دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم خواهند شد. وی افزود: این جریمه برای افرادی است که 1. بدون رعایت مقررات این قانون تحت هرعنوان به فعالیتهایی از قبیل کارگزاری، معاملهگری یا بازارگردانی که نیازمند اخذ مجوز است اقدام کنند. 2. هر شخصی که به موجب این قانون مکلف به ارایه تمام یا قسمتی از اطلاعات، اسناد و یا مدارک مهم به سازمان باشد و از انجام آن خودداری کند. 3. هر شخصی که مسئول تهیه اسناد، مدارک، اطلاعات، «بیانیه ثبت» یا «اعلامیه پذیره‌نویسی» و امثال آنها برای ارایه به سازمان است و نیز هر شخصی که مسئولیت بررسی و اظهارنظر یا تهیه گزارش تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت مالی، فنی یا اقتصادی یا هرگونه تصدیق این مستندات و اطلاعات را برعهده دارد و در اجرای وظایف محوله از مقررات این قانون تخلف کند.وی ادامه داد: همچنین هر شخصی که عالماً و عامداً هرگونه اطلاعات، اسناد، مدارک یا گزارشهای خلاف واقع مربوط به اوراق بهادار را به هر نحو مورد سوءاستفاده قرار دهد.
اگر مجرم حقوقی باشد
به هر حال در بازار صکوک همه اشخاص حقیقی نیستند، به گفته حسینی، در صورت ارتکاب تخلفاتی که در بالا مطرح شد توسط اشخاص حقوقی، مجازات‌های پیش‌بینی‌شده بر حسب مورد درباره آن دسته از اشخاص حقیقی اعمال می‌شود که از طرف اشخاص حقوقی، مسئولیت تصمیم‌گیری را بر عهده دارند.وی ادامه داد: در این‌باره و براساس ماده 52 قانون بازار اوراق بهادار، سازمان مکلف است مستندات و مدارک مربوط به جرایم موضوع این قانون را گردآوری و به مراجع قضایی ذیصلاح اعلام کند. البته گاهی نیز خود سازمان شاکی می‌شود و موضوع را به‌عنوان شاکی پیگیری می‌کند. همچنین اگر در اثر این جرایم، ضرر و زیانی متوجه سایر اشخاص شده باشد، زیاندیده می‌تواند برای جبران آن به مراجع قانونی مراجعه دادخواست ضرر و زیان تنظیم کند.
دوری از شبهه ربا در اوراق قرضه با ابزارهای مالی اسلامی
اوراق قرضه اسنادی هستند که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد می‌شود مبالغ مشخصی را با عنوان بهره سالانه در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص یعنی موعد سررسید اصل مبلغ را باز پرداخت کند دارنده اوراق به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و بهره آن را دارد اما هیچ مالکیتی در شرکت ندارد حال این سوال مطرح می‌شود که آیا اوراق قرضه، شبهه ربوی بودن دارند یا قانون نگاهی متفاوت به این موضوع دارد در گفت‌وگو با کارشناسان و متخصصان علم حقوق به بررسی صکوک به‌عنوان جایگزینی که برای این اوراق مناسب به نظر می‌رسد، می‌پردازیم
اوراق قرضه اسنادی هستند که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد می‌شود مبالغ مشخصی را با عنوان بهره سالانه در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص یعنی موعد سررسید اصل مبلغ را باز پرداخت کند. دارنده اوراق به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و بهره آن را دارد اما هیچ مالکیتی در شرکت ندارد. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا اوراق قرضه، شبهه ربوی بودن دارند یا قانون نگاهی متفاوت به این موضوع دارد. در گفت‌وگو با کارشناسان و متخصصان علم حقوق به بررسی صکوک به‌عنوان جایگزینی که برای این اوراق مناسب به نظر می‌رسد، می‌پردازیم.
دکتر «مهدی طغیانی» کارشناس حقوق اقتصادی در گفت‌وگو با «حمایت» مشکل اصلی اوراق قرضه را شبهه ربوی بودن آنها عنوان کرد و افزود: به همین دلیل بعد از انقلاب که بانکداری اسلامی پایه‌گذاری و ربوی بودن بانکداری با سود ثابت مسجل شد، انتشار این اوراق را نیز به سبب سود ثابتی که به آنها تعلق می‌گرفت متوقف کردند.وی ادامه داد: اینکه این اوراق قرضه برای تامین منابع مالی شرکتهای خصوصی یا دولتی منتشر شوند در اصل قضیه تفاوتی ایجاد نمی‌کند و به خاطر نرخ بهره ثابت این اوراق، امکان انتشار آنها از نظر شرعی وجود ندارد، در دیگر کشورهای اسلامی نیز در بانکداری اسلامی اوراق قرضه برای تامین منابع مالی مطرح نمی‌شود.
ارتباط صکوک و اوراق قرضه
وی با بیان اینکه عده‌ای از صکوک به‌عنوان اوراق قرضه اسلامی نام می‌برند، گفت: در اصل این تعبیر درست نیست و این دو ماهیتی متفاوت دارند، فرض کنید یک شرکت دولتی بخواهد برای منابع مالی پروژه‌ای را تامین کند، اگر این پروژه واقعی باشد و نه صرفا برای تبدیل دارایی به بدهی، این کار را می‌تواند از طریق صکوک انجام دهد. صکوک شیوه نوینی است که کشورهای اسلامی به جای اوراق قرضه از آن استفاده می‌کنند. این حقوقدان با اشاره به سابقه 23 ساله انتشار اوراق مشارکت در کشور گفت: دولت به تازگی دنبال متنوع‌سازی این اوراق مشارکت است تا بتوانند به‌طور گسترده‌تری منابع مالی لازم را برای انجام پروژه‌های خود جمع‌آوری کند.
انواع صکوک در دنیا
طغیانی با بیان اینکه در دنیا 14 نوع قرارداد صکوک وجود دارد افزود: دارایی‌محور بودن اوراق صکوک یکی از مزایای این اوراق نسبت به اوراق قرضه است. دارایی‌محوری در صکوکات بدین معناست که این اوراق براساس دارایی منتشر می‌شود، برعکس اوراق قرضه بدهی‌محور هستند. بر این اساس منتشر می‌شوند، به عبارت بهتر بدهی‌ها مبنای انتشار اوراق قرضه هستند. وی بر همین اساس عنوان کرد: یکی دیگر از مزایای اوراق صکوک نسبت به اوراق قرضه این است که صکوک حتماً برای پروژه عملیاتی منتشر می‌شود نه صرفا برای تغییر زمان یا به تاخیر انداختن بدهی‌ها. طبعا این اوراق اگر صوری نباشند و صرفا به خاطر موکول کردن بدهی‌ها به تاریخ دیگری صادر نشوند، آثار مثبتی را روی رشد و توسعه اقتصاد کشور می‌گذارند. برای مثال اگر اوراق صکوک مشارکت، برای پروژه (الف) توزیع می‌شوند باید این صکوکات برای تامین منابع مالی پروژه (الف) هزینه شوند نه برای پرداخت بدهی‌های شرکت.
دنیا از صکوک استقبال می‌کند
وی در ادامه با تاکید بر اینکه در دنیا بحث اوراق صکوک به شدت مورد استقبال قرار گرفته است، گفت: به‌عنوان مثال کلیه هزینه 10هزار میلیارد تومانی فاز دوم فرودگاه دبی از انتشار اوراق صکوکات تامین شده است. این کارشناس مسایل اقتصادی ثبات در قوانین و مقررات را لازمه هر نوع سرمایه‌گذاری دانست و افزود: روشن بودن قوانین و مقرارات می‌تواند به افزایش سرمایه‌گذاری کمک کند و خوشبختانه در مورد بحث اوراق صکوک قوانین خوبی وجود دارد.
ارتباط دو طرف در قرارداد و معامله
وی ادامه داد: این اوراق تفاوت‌های عمده‌ای با اوراق قرضه دارند. به‌طوری که در اوراق قرضه ارتباط دو طرف معامله به شیوه قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است اما در اوراق مشارکت ارتباط دو طرف به صورت شراکت است و معمولاً در قالب عقد مشارکت مدنی به انتشار این اوراق می‌پردازند. طغیانی افزود: تعیین نرخ بهره ثابت مهمترین زمینه تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت است. نرخ بهره در اوراق قرضه به صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود و در زمان سررسید مقرر باید اصل و سود از پیش تعیین‌شده به خریدار اوراق پرداخت شود در حالی که در اوراق مشارکت سود به صورت علی‌الحساب تعیین می‌شود و فرد در سود تأمین مالی پروژه اقتصادی شریک محسوب خواهد شد.وی ادامه داد: همچنین در اوراق قرضه بانی اوراق می‌تواند قرض‌ها را در هر فعالیتی مورد استفاده قرار دهد اما در اوراق مشارکت زمینه انتشار فقط در طرحهای تولیدی، عمرانی و خدماتی خواهد بود.
نظارت وجود دارد
وی درباره نظارت بر شرکتهای منتشرکننده صکوک گفت: بحث نظارت بر عملکرد شرکت‌هایی که از صکوک استفاده می‌کنند در ساختار صکوک پیش‌بینی و نهادسازی شده است و نهادهای مختلفی تعیین شدند تا به نمایندگی از سرمایه‌گذار به صورت مستقل بر عملکرد نهاد منتشرکننده نظارت کنند.این کارشناس مسایل حقوقی؛ موسسات امین را مسئول نظارت بر عملکرد شرکتهای منتشرکننده اوراق صکوک دانست و بیان کرد: این شرکت‌ها اعتبارشان را از این راه کسب کردند و بهتر است دولت از تشکیل این موسسه‌های امین استقبال کند اما با توجه به اینکه ساختارهای بازار سرمایه کشور، دولتی است عملا این موسسات امین حضور چندانی در این عرصه ندارند.وی ادامه داد: اگر زمانی معلوم شود که موسسات امین با منتشرکننده اوراق زد و بند کرده‌اند به‌طور کامل اعتبارشان را از دست می‌دهند زیرا اعتبار این نهادها در گرو صداقتشان است.
یکسری جریمه و مجازات
غفران حسینی، حقوقدان نیز در گفت‌وگو با «حمایت» درباره مجازات‌هایی که مجرمان صکوک به آن محکوم می‌شوند گفت: برابر قانون بازار اوراق بهادار کسی که اطلاعات نهانی مربوط به اوراق بهادار را در اختیار دیگری قرار داد به‌طوری که به صاحب حق ضرری برسد به حبس تعزیری از سه ماه تا یک سال یا به جزای نقدی معادل دو تا پنج برابر سود به‌دست آمده یا زیان متحمل‌نشده یا هر دو مجازات محکوم می‌شود. وی ادامه داد، این جریمه برای کسانی که با استفاده از اطلاعات نهانی، به معاملات اوراق بهادار مبادرت می‌کنند همچنین افرادی که اقدام به اغوای مردم کرده و شرایط اعلامیه پذیره‌نویسی را رعایت نکنند نیز در نظر گرفته می‌شود. این کارشناس حقوقی تاکید کرد: برابر قانون فعالان در بازار صکوک حق ندارند اطلاعات خلاف واقع یا مستندات جعلی را به سازمان ارایه کنند. این کارهای آنها برابر جعل است و متناسب با مجازات این جرم در قانون مجازات، تنبیه می‌شوند. وی تاکیدکرد: برابر ماده 48 این قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی « کارگزار یا معاملهگر، بازارگردان و مشاور سرمایه‌گذاری که اسرار اشخاصی را که برحسب وظیفه از تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت آنها مطلع شده یا در اختیار وی قرار دارد، بدون مجوز افشا نماید، به مجازات‌های مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهد شد.»
آنهایی که تعزیری حبس می‌شوند
البته به گفته حسینی افرادی نیز هستند که برابر قانون به حبس تعزیری از یک تا شش‌ماه یا به جزای نقدی معادل یک تا سه برابر سود به‌دست آمده یا زیان متحمل نشده یا هر دو مجازات محکوم خواهند شد. وی افزود: این جریمه برای افرادی است که 1. بدون رعایت مقررات این قانون تحت هرعنوان به فعالیتهایی از قبیل کارگزاری، معاملهگری یا بازارگردانی که نیازمند اخذ مجوز است اقدام کنند. 2. هر شخصی که به موجب این قانون مکلف به ارایه تمام یا قسمتی از اطلاعات، اسناد و یا مدارک مهم به سازمان باشد و از انجام آن خودداری کند. 3. هر شخصی که مسئول تهیه اسناد، مدارک، اطلاعات، «بیانیه ثبت» یا «اعلامیه پذیره‌نویسی» و امثال آنها برای ارایه به سازمان است و نیز هر شخصی که مسئولیت بررسی و اظهارنظر یا تهیه گزارش مالی، فنی یا اقتصادی یا هرگونه تصدیق این مستندات و اطلاعات را برعهده دارد و در اجرای وظایف محوله از مقررات این قانون تخلف کند.وی ادامه داد: همچنین هر شخصی که عالماً و عامداً هرگونه اطلاعات، اسناد، مدارک یا گزارشهای خلاف واقع مربوط به اوراق بهادار را به هر نحو مورد سوءاستفاده قرار دهد.
اگر مجرم حقوقی باشد
به هر حال در بازار صکوک همه اشخاص حقیقی نیستند، به گفته حسینی، در صورت ارتکاب تخلفاتی که در بالا مطرح شد توسط اشخاص حقوقی، مجازات‌های پیش‌بینی‌شده بر حسب مورد درباره آن دسته از اشخاص حقیقی اعمال می‌شود که از طرف اشخاص حقوقی، مسئولیت تصمیم‌گیری را بر عهده دارند.وی ادامه داد: در این‌باره و براساس ماده 52 قانون بازار اوراق بهادار، سازمان مکلف است مستندات و مدارک مربوط به جرایم موضوع این قانون را گردآوری و به مراجع قضایی ذیصلاح اعلام کند. البته گاهی نیز خود سازمان شاکی می‌شود و موضوع را به‌عنوان شاکی پیگیری می‌کند. همچنین اگر در اثر این جرایم، ضرر و زیانی متوجه سایر اشخاص شده باشد، زیاندیده می‌تواند برای جبران آن به مراجع قانونی مراجعه دادخواست ضرر و زیان تنظیم کند.
اوراق مشارکت
یکی از اقسام اسناد تجاری، اوراق مشارکت می باشد که در تعریف آن باید گفت اوراقی هستند که به موجب آن، شخص سرمایه گذار به منظور تأمین بخشی از سرمایه های پروژه های خود با انتشار آنها اقدام به جذب منابع مالی در بازار می نماید،[۱] تا ضمن پرداخت سود علی الحساب، در پایان هر دوره مالی سود قطعی بین صاحب سرمایه (سرمایه گذار) و عامل اقتصادی (سرمایه پذیر) تقسیم شود.
از آنجایی که در طرحهاي بزرگی كه نیاز به سرمایه های هنگفت دارد، و از طرفی بنگاههای اقتصادی حاضر به پذيرش تمامی ريسك های ناشي از سرمايه گذاري نیستند، تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت امروزه با هدف روشهاي تأمين منابع مالي به دور از اقتصاد ربوي چنین روشی به كار گرفته شده، تا به رفع بعضی از معضلات جاری پرداخته شود. با توجه به اين كه پس از پيروزي انقلاب تلاش در جهت ايجاد ابزارهايي منطبق با موازين اسلامي صورت پذیرفته، نقطه آغاز رسمي اين موضوع حذف بانكداري ربوي و تصويب نظام بانکی جاری،[۲] و به دنبال آن قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت مصوب سال ۱۳۷۶ است. در این ارتباط، انتشار اوراق مشارکت گـزيـنه خوبی براي جـمع آوري هرچـه بيشتر نقديـنگي های موجود و هدايت آنها به سمت توليد مي باشد.
پرسش: امتیازات اوراق مشارکت چیست؟
پاسخ: با هدف مقابله با معاملات ربوی، و جایگزینی اوراق قرضه، امروزه استفاده از اوراق مشارکت در سرمایه گذاریهای دولتی کاربرد وسیعی دارد.[۳] به این صورت که دولت جهت تأمین مالی یک، یا چند پروژه هم گروه یا غیر هم گروه، اوراق مشارکت در سرمایه گذاری منتشر کرده و توسط نظام بانکی به فروش می‌رساند، بانکهای تجاری و مردم با خرید این اوراق، در مالکیت طرح یا طرحهای مورد نظر با دولت شریک می‌شوند و به تبع آن در سود حاصل از فعالیت اقتصادی آن طرح نیز سهیم می‌گردند.
پرسش: از طریق انتشار اوراق مشارکت امکان سرمایه گذاری در چه بخش هایی وجود دارد؟
پاسخ: اوراق مشارکت، افزون بر اینکه شامل تمام بخشهای اقتصادی: کشاورزی، صنعتی، خدمات و بازرگانی می‌شود، شایستگی آن را دارد که شامل گونه های فعالیت‌ها و طرحهای کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت شود. پس همان طور که دولت می‌تواند با انتشار اوراق مشارکت از سرمایه های مردم استفاده کند و یک فعالیت بازرگانی کوتاه مدت سه ماهه (مثل واردات و فروش عمده برنج یا روغن) انجام دهد، می تواند یک رشته فعالیت هایی در طول هم برای یک افق بیست ساله برنامه ریزی کند و با فروش اوراق مشارکت طرحی همانند ساختن بندر یا شهر صنعتی و یا راه آهن سرا سری را تأمین مالی کند.
پرسش: برتری دیگر اوراق مشارکت در چیست؟
پاسخ: وجه دیگر اوراق مشارکت در این است که در این اوراق بخشی از سرمایه طرح توسط دولت تأمین می‌شود در نتیجه دولت شریک صاحبان اوراق خواهد بود و این نکته افزون بر اینکه خود ایجاد اعتماد برای خریداران اوراق می‌کند، زمینه را برای تضمین اصل سرمایه فراهم می‌آورد؛ زیرا در عقد شرکت یکی از شرکاء (در اینجا دولت) می تواند متعهد شود که اگر فعالیت اقتصادی با ضرر روبرو شد، ضرر را به تنهایی عهده دار شود. در نتیجه دولت به عنوان شریک می‌تواند ضرر احتمالی را تعهد کند و بازپرداخت دست کم اصل سرمایه خریداران اوراق مشارکت را بر عهده بگیرد.
پرسش: جهت استقبال مردم چه عوامل تشویقی پیش بینی شده است؟
پاسخ: دولت می‌تواند در برهه های خاص مبالغی (نسبتی از اصل سرمایه) را به عنوان سود علی الحساب به صاحبان اوراق بپردازد و در پایان دوره مالی و یا در پایان سال مالی از سهم سود آنان کسر کند، همان گونه که می‌تواند حتی در بین اجرا، طرح سهم شرکاء خود را با پیشرفت پروژه قیمت گذاری و خریداری کند.
پرسش: آیا اوراق مشارکت قابل انتقال به دیگری می باشد؟
پاسخ: این اوراق همانند اوراق سهام، قابلیت انتقال به غیر و نیز امکان خرید و فروش ثانوی در بازار اوراق بهادار را دارند و قیمت آنها برای خرید و فروش ثانوی تابع میزان موفقیت انتظاری طرح مورد نظر و دیگر عوامل اثرگذار در عرضه و تقاضای اوراق خواهد بود.
پرسش: آیا دولت می تواند نسبت به تجدید انتشار آنها اقدام کند؟
پاسخ: از جمله ویژگی دیگر این اوراق امکان تجدید انتشار آنهاست. دولت می‌تواند برای تجدید طرحهای کوتاه مدت، یا تمدید فعالیت طرحهای میان مدت و بلندمدت، همراه با ارزش واقعی دارایی های سهامداران قبلی، اوراق مشارکت جدید منتشر کند، به فروش رساند و از طریق درآمد آنها اصل سرمایه و سود اوراق سابق را بپردازد و با این کار در حقیقت خریداران جدید را شریک خود کند.
پرسش: چه تفاوتهایی بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت وجود دارد؟
پاسخ: تعیین نرخ بهره ثابت مهمترین زمینه تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت است. زیرا در اوراق قرضه ارتباط دو طرف معامله به شیوه قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است، اما در اوراق مشارکت ارتباط دو طرف به صورت شراکت است و معمولاً در قالب عقد مشارکت مدنی به انتشار این اوراق می‌پردازند. به علاوه، نرخ بهره در اوراق قرضه به صورت ثابت در نظر گرفته می‌شود و در زمان سررسید مقرر باید اصل و سود از پیش تعیین‌شده به خریدار اوراق پرداخت شود، در حالی که در اوراق مشارکت سود به صورت علی‌الحساب تعیین می‌شود و فرد در سود تأمین مالی پروژه اقتصادی شریک محسوب خواهد شد. از طرف دیگر اوراق قرضه سابقاً فقط در شرکتهای سهامی عام قابل صدور بودند، در حالی که اوراق مشارکت در حال حاضرمحدود به شرکتهای سهامی عام نیستند و توسط دولت، شهرداریها، موسسات و نهاد های عمومی غیر دولتی ، موسسات عام المنفعه، شرکتهای وابسته به دستگاههای مذکور قابلیت انتشار دارند. همچنین در اوراق قرضه عامل اقتصادی می‌تواند مبالغ حاصل از قرض را در هر فعالیتی مورد استفاده قرار دهد، اما در اوراق مشارکت زمینه انتشار فقط در طرحهای تولیدی، عمرانی و خدماتی خواهد بود.
پرسش: چه نظارت هایی در جهت انتشار اوراق مشارکت وجود دارد؟
پاسخ: در مرحله قبل از انتشار هیأت تشخیص انتفاعی بودن طرح متشکل از نمایندگان وزارت امور اقتصاد و دارایی، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی بررسی می شود. در مرحله دوم انتشار اوراق مشارکت جهت طرح های عمرانی و انتفاعی دولت تنها به میزانی که در قوانین بودجه سالانه کل کشور پیش بینی می شود، مجاز خواهد بود؛ در نتیجه زمانی که قانون بودجه توسط مجلس شورای اسلامی تصویب می شود قاعدتاً مواد آن مورد بحث و بررسی نمایندگان مردم قرار می گیرد. در مرحله پس از انتشار نیز بانک مرکزی و دادستان عمومی و انقلاب نظارت هایی را اعمال می کنند. با همه این اوصاف درحال حاضر وظیفه فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق مشارکت با بانک مرکزی است. بنابراین می توان بانک مرکزی را از آنجایی که تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور است مهم ترین این ارکان دانست.[۴]
پرسش: دخالت بانک مرکزی چه اهداف دیگری را در بر دارد؟
پاسخ: بانک مرکزی می‌تواند برای کنترل بازار به خرید و فروش این اوراق بپردازد. به این صورت که وقتی دولت، اوراق یاد شده را به بانکهای تجاری و مردم فروخت، بانک مرکزی می‌تواند همراه با شرایط اقتصادی اقدام به خرید و فروش آنها کند. برای مثال در شرایطی که رکود بر جامعه حاکم است، با خرید اوراق مشارکت از بانکهای تجاری و مردم قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها و حجم نقدینگی در دست مردم را افزایش دهد و در شرایط تورمی با فروش اوراق یاد شده به بانک‌ها و مردم قدرت اعطای تسهیلات بانک‌ها و حجم پول مردم را کاهش دهد. و از آنجایی که قیمت ثانوی اوراق در بازار شکل می‌گیرد، بانک مرکزی می‌تواند با پیشنهاد قیمتهای جدید به میزان مورد نظر اوراق مشارکت فروخته یا خریداری کند و به هدفهای تعیین شده دست یابد.
پرسش: تفاوت وام مسکن با اوراق مشارکت بانک مسکن چیست و از نظر حقوقی تخلف در استفاده از وام یا اوراق چگونه قابل پیگیری است؟
پاسخ: یکی از طرق تامین و تهیه مسکن استفاده از تسهیلات بانکی است و در این میان بانک مسکن به عنوان وظیفه اصلی و تخصصی خود بیشترین نقش را در اعطای تسهیلات جهت خرید و ساخت مسکن متقاضیان انجام می دهد.
رایج‌ترین و شایع‌ترین سپرده‌ها نزد بانک مسکن جهت خرید مسکن، حساب پسانداز مسکن و خرید اوراق حق تقدم است.
صرف نظر از تفاوت‌های حقوقی میان این دو سپرده تفاوت عملی این دو سپرده را می‌توان در موارد ذیل خلاصه کرد.
الف) سقف تسهیلات برای دارندگان حساب‌های پسانداز مسکن در حال حاضر ۱۶۰ میلیون تومان در تهران است در حالی که این مبلغ برای دارندگان اوراق حق تقدم تفاوت دارد.
ب) سود تسهیلات برای متقاضیان دارای حساب پسانداز مسکن در حال حاضر ۱۳% است در حالی که این سود برای دارندگان اوراق حق تقدم متفاوت است.
ج) امتیاز تسهیلات دارندگان حساب پسانداز مسکن غیرقابل انتقال به غیر است و این افراد فقط می‌توانند امتیاز خود را در بانک به بستگان درجه یک (پدر – مادر – همسر – فرزند – برادر – خواهر) منتقل کنند، در حالیکه دارندگان اوراق حق تقدم می‌توانند امتیاز خود را در بانک به هر کس دیگری منتقل کنند.
پرسش: آیا امکان خرید اوراق مشارکت از طریق بورس اوراق بهادار وجود دارد؟
پاسخ: شركت های سهامی عام و خاص و نیز شرکتهای تعاونی تولید (نه تعاونی مصرف) پس از تدوین برنامه و اخذ مجوزهای لازم از طریق بورس اوراق بهادار می توانند اقدام به انتشار و فروش اوراق مشاركت نمایند. اوراق مشاركت مانند سهام ممتاز دارای نرخ سود اسمی هستند كه در موعدهای مشخص به خریداران پرداخت می شود. اوراق مشاركت دارای تاریخ سررسید هستند كه در آن تاریخ مبلغ اولیه ی اوراق مشاركت (مبلغ اسمی مندرج بر روی اوراق مشاركت) به مالك اوراق پرداخت می شود. برخی از اوراق مشاركت از قابلیت تبدیل به سهم در تاریخ سررسید برخوردارند.
پرسش: انواع و اقسام اوراق مشارکت چیست؟
پاسخ: این اوراق به اشکال ذیل تقسیم می شوند:
- اوراق مشارکت ساده: به اوراقی اطلاق می شوند که دارنده آن در سررسید منحصراً اصل مبلغ و سود آنرا دریافت می نمایند.
- ) اوراق مشارکت مرکب: در این صورت صرفاً در شرکتهای سهامی عام قابلیت انتشار دارند و فی نفسه به دو گونه قابل تقسیم می باشند:
– اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام، یعنی اوراق مشارکتی که قابل تبدیل به سهام شرکت می باشند.
_اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام.
پرسش: آیا جهت انتشار اوراق مشارکت بین دولت و سایر نهاد ها تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ: اولاً: در شرکتهای دولتی انتشار اوراق مشارکت، باید به تصویب مجمع عمومی یا شورای عالی شرکتهای مربوطه برسد. ثانیاً حداکثر میزان (سقف) اوراق مشارکت قابل انتشار برای این شرکت، در هر سال با توجه به سیاستهای پولی و مالی (که بوسیله شورای پول و اعتبار تعیین می شود)، اعلام می گردد. ثالثاً: سازمان بورس و اوراق بهادار طرح مشمول اوراق مشارکت را بررسی و در صورتی که دارای توجیه اقتصادی، فنی و مالی باشد، پس از ارائه تضمین کافی توسط موسسه و یا شرکت متقاضی، به بانک عامل اجازه انتشار می دهد.
[۱] – ماده دو قانون اوراق مشارکت گفته شده: “اوراق مشارکت اوراق بهادار بانام یا بی نامی است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می‌شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرحهای موضوع ماده یک را دارند واگذار می‌گردد. دارندگان این اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت، در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود. خرید و فروش این اوراق مستقیماً و یا از طریق بورس اوراق بهادار مجاز میباشد.” مجموعه قوانین پولي و بانكي، اداره كل تدوين و تنقيح قوانين و مقررات ص ۲۸۲٫
[۲] – قانون بانكداري بدون ربا در سال ۱۳۶۲
[۳] – “به منظور مشارکت عمومی در اجرای طرحهای عمرانی انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کل کشور و طرحهای سود آور تولیدی و ساختمانی و خدماتی، به دولت و شرکتهای دولتی و شهرداریها و مؤسسات و نهادهای عمومی و غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکتهای وابسته به دستگاههای مذکور و هم چنین شرکتهای سهامی عام و خاص و شرکتهای تعاونی تولیدی اجازه داده می‌شود طبق مقررات این قانون قسمتی از منابع مالی مورد نیاز برای اجرای طرحهای مذکور شامل منابع مالی لازم برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی را از طریق انتشار عرضه عمومی اوراق مشارکت تأمین نمایند.” مجموعه قوانین پولي و بانكي، همان ص ۲۸۱٫
[۴] – طبق بند ب ماده ۱۲ قانون پولی و بانکی کشور مصوب ۱۸/۴/۱۳۵۱ بانک مرکزی بعنوان بانک دار دولت وظایفی برعهده دارد از جمله این وظایف فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق قرضه دولتی است. درحال حاضر وظیفه فروش و بازپرداخت اصل و بهره انواع اوراق مشارکت با بانک مرکزی است. بر اساس بند ۵ ماده ۱۳ قانون مذکور بانک مرکزی اختیار دارد تا نسبت به خرید و فروش اوراق مشارکت مبادرت کند. هم چنین در ماده ۱۴ قانون اشاره شده نحوه انتشار اوراق مشارکت آمده است که وزارت امور اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف اند تا گزارشی متضمن میزان و انواع اوراق مشارکت منتشره را برای اطلاع به کمیسیون های برنامه و بودجه مجلس بفرستند.
اوراق قرضه چه تفاوتهایی با اوراق مشارکت دارد؟
اوراق قرضه
پیش از هر چیز لازم است بدانید در ایران اوراق قرضه منتشر نمی‌شود، در مقابل اوراق با درآمد ثابت از قبیل اوراق مشارکت، اوراق خزانه، صکوک شرکتی، اوراق مرابحه، اوراق استصناع و… که با قوانین بانکداری اسلامی تطابق دارد، منتشر می‌گردد. در ادامه به برخی از ویژگی‌های اوراق قرضه که سابقا در کشورمان منتشر می‌شدند و هم اکنون نیز در کشورهای دنیا رایج است، اشاره خواهیم کرد.
اوراق قرضه اسنادی هستند که به‌موجب آنها ناشر متعهد می‌شود مبالغ معینی (بهره سالانه) را در فاصله‌های زمانی مشخص به دارنده پرداخت کند و در زمان سررسید نیز اصل مبلغ را بازپرداخت کند. اوراق قرضه در کشورهای خارجی یک ابزار بدهی میان‌مدت و بلندمدت برای تأمین مالی دولت‌ها و شرکت‌ها بوده و با تعهدات مشخصی همراه است.
دارندگان این اوراق برخلاف صاحبان سهام عادی، ادعای مالکیت یا حق رأی در شرکت ندارند و در واقع فقط وام‌دهندگان به ناشر هستند. آنها پول خود را به ناشر قرض می‌دهند و در عوض بهره دریافت می‌کنند و در سررسید نیز اصل سرمایه خود را پس می‌گیرند.
اوراق بدهی چیست؟ تامین مالی بدون شراکت
در بازار بورس اوراق گوناگونی مورد معامله قرار می‌گیرند. تنوع این اوراق فراوان است و آشنایی با هر یک نیازمند صرف زمانی مقتضی است. در این میان اوراق بدهی یا همان اوراق قرضه از جمله مهمترین اوراقی است که مبنای بسیاری از سرمایه‌گذاری‌ها به شمار می‌رود. اوراق قرضه (بدهی) خود زیرمجموعه دسته دیگری از اوراق به نام اوراق با درآمد ثابت هستند. اما این اوراق چه ویژگی‌هایی دارند، چگونه معامله می‌شوند و تفاوت آنها با سایر اوراق چیست؟
اوراق بدهی چیست؟
اوراق بدهی یا قرضه (Bond) یکی از ابزارهای سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود. به این ترتیب که فرد سرمایه‌گذار پولی را به ناشر این اوراق قرض می‌دهد. ناشر می‌تواند یک شخصیت حقوقی، نهادی، شرکتی و یا دولتی باشد. در مقابل، قرض‌گیرنده در خصوص بازپرداخت وجه اعتبار متعهد می‌شود که مبلغ را به همراه سود دوره‌ای ثابت و در بازه زمانی مشخص با خریدار تسویه کند.
اما هدف از انتشار اوراق بدهی چیست؟ در حقیقت فعالیت‌های دولتی و شهری و پیاده‌سازی پروژه‌ها به سرمایه نیاز دارد. این اوراق با درآمد ثابت به منظور تامین مالی در چنین زمینه‌هایی منتشر می‌شوند. البته باید به این نکته توجه کرد که ناشر این اوراق اهداف دیگری نیز از انتشار آنها دارد. یعنی گاهی نیز پیش می‌آید که ناشر، این اوراق را برای سازمان یا شرکت دیگری (بانی) منتشر می‌کند. به عبارت دیگر می‌توان گفت که ناشر لزوما بانی نخواهد بود.
شرکت‌ها برای تامین مالی مورد نیاز خود، می‌توانند از طریق فروش سهام نیز اقدام کنند. اما انتشار اوراق با درآمد ثابت در مقایسه با چنین روشی، امری مناسب‌تر به نظر می‌رسد. چرا که تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت سهامداران خود به عنوان صاحبان شرکت تلقی می‌شوند اما دارندگان اوراق با درآمد ثابت این‌گونه نیستند و به همین دلیل حقی برای دخالت در امور و مسائل شرکت را ندارند.
اما اگر دارندگان این اوراق بدهی سهامداران شرکت نیستند، پس نقش آنها چیست؟ در حقیقت این افراد، طلبکاران شرکت محسوب می‌شوند. زمانی که افراد برای سرمایه‌گذاری به خرید اوراق قرضه روی می‌آورند، در حقیقت مبلغ خرید این اوراق را به ناشر آن قرض می‌دهند. ناشر نیز تعهد می‌کند که در طی مدت زمانی که خریدار این اوراق را در دست دارد، بهره پول را در اختیار او قرار دهد. شرایط اوراق منتشره می‌تواند مقدار و دوره بهره را تعیین کند. بلندمدت‌تر بودن این اوراق، بهره دریافتی بیشتری را در پی دارد.
مشخصات اوراق قرضه
برای آشنایی با این اوراق لازم است که بر چند مفهوم تسلط پیدا کنیم. این مفاهیم عبارت‌اند از:
- تاریخ سررسید: پایان دوره اوراق بدهی همان تاریخ سررسید است. در این تاریخ دارندگان اوراق، ارزش اسمی آنها را دریافت می‌کنند.
- ارزش اسمی: ارزش اسمی برابر است با اصل مبلغ اوراق. در تاریخ سررسید این مبلغ توسط ناشر به خریدار بازپرداخت می‌شود.
- نرخ سود اسمی: نرخ بهره‌ای است که به صورت دوره‌ای و تا پیش از سررسید، به دارنده اوراق پرداخت می‌شود.
- قیمت فروش: اگر دارنده اوراق تمایلی به نگهداری آنها تا پایان سررسید نداشته باشد، می‌تواند آنها را طی جلسات معاملاتی در بازار بورس و به قیمت روز بازار به فروش برساند. صحبت در خصوص قیمت بازار به زمان دیگری موکول می‌شود؛ اما به طور کلی مسائل مختلفی در تعیین آن دخیل هستند.
- نرخ سود تا سررسید: اگر اوراق بدهی در همان روز انتشار خریداری شوند، نرخ سود اسمی خواهند داشت. اما اگر فردی پس از گذشت زمان و در جلسات معاملاتی بورس، این اوراق را به قیمت روز بازار خریداری کرده باشد و تا زمان سررسید نزد خود نگاه دارد، آن‌گاه نرخ سود تا سررسید محاسبه خواهد شد. اوراق قرضه هم در بازار اصلی بورس و هم در بازار فرابورس منتشر می‌شوند.
طریقه انتشار اوراق قرضه
انتشار اوراق بدهی مشروط به نکات زیر است:
- انتشار اوراق قرضه باید در اساسنامه پیش‌بینی شده یا مجمع عمومی فوق‌العاده به پیشنهاد هیات مدیره، انتشار اوراق را تصویب کند. (ماده ۵۶ ل.ا.ق.ت)
- تمام سرمایه ثبت شرکت باید تادیه شده و همچنین دو سال تمام از ثبت شرکت گذشته باشد و دو ترازنامه سهامی عام نیز توسط مجمع عمومی تصویب شده باشد. (ماده ۵۵ ل.ا.ق.ت)
- اوراق باید متحدالشکل بوده، مبلغ اسمی اوراق قرضه و نیز قطعات اوراق قرضه (در صورت تجزیه باید متساوی باشد) و توسط دو نفری که برای امضای سهام تعیین شده امضا شده باشد. (تبصره ماده ۵۶ و ماده ۵۸ ل.ا.ق.ت)
- تنها شرکتهای سهامی عام حق انتشار اوراق قرضه را دارند.
- اطلاعیه انتشار اوراق قرضه مشتمل بر نکات ماده ۵۸ ل.ا.ق.ت ، پس از امضا به انضمام تصمیم‌گیری راجع به فروش اوراق قرضه و شرایط آن، به مرجع ثبت شرکت‌ها اعلام می‌گردد. مرجع به هزینه شرکت‌ها آن را در روزنامه رسمی آگهی می‌کند و پس از آن شرکت آن را در روزنامه کثیرالانتشاری که آگهی‌های شرکت در آن منتشر تفاوت اوراق قرضه با اوراق مشارکت می‌گردد، منتشر می‌کند. (ماده ۵۸ و ۵۹ ل.ا.ق.ت)
- اوراق قرضه باید مشتمل بر نکات ذیل باشد: ( ماده ۶ ل.ا.ق.ت )
_ شماره و تاریخ ثبت شرکت
_ مبلغ اسمی و شماره ترتیب و تاریخ صدور ورقه قرضه
_ تاریخ و شرایط بازپرداخت قرضه و نیز شرایط بازخرید ورقه قرضه
_ تضمیناتی که احتمالاَ برای قرضه در نظر گرفته شده است.
_ در صورت قابلیت تعویض اوراق قرضه با سهام، شرایط و ترتیباتی که باید برای تعویض رعایت شود با ذکر نام اشخاص یا موسساتی که تعهد تعویض اوراق قرضه را کرده‌اند.
_ در صورت قابلیت تبدیل ورقه قرضه بر سهام، مهلت و شرایط آن ( ماده ۶۰ ل. ا. ق. ت)
سرمایه‌گذاری از طریق اوراق درآمد ثابت یا خرید سهام؟
بهره اوراق با درآمد ثابت می‌تواند به صورت ماهانه، سه‌ماهه، شش‌ماه و سالانه پرداخت شود. هنگام سررسید، ناشر اوراق موظف است اصل پول را به خریدار بازپرداخت کند. به همین دلیل است که خرید اوراق بدهی نیز هم‌چون خرید سهام، یکی از شیوه‌های رایج سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. اما تفاوت سرمایه‌گذاری در اوراق دارای درآمد ثابت مانند اوراق بدهی و خرید سهام در چیست؟ تفاوت این امر در این است که زمانی که سهام می‌خرید در حقیقت بخشی از مالکیت شرکت نیز به شما تعلق می‌گیرد. در چنین شرایطی میزان سودی که از این طریق کسب می‌کنید بیان‌گر بازدهی سرمایه‌گذاری شما خواهد بود. این امر نشان می‌دهد که چرا سرمایه‌گذاری از طریق خرید سهام، شیوه‌ای پرریسک و پرنوسان محسوب می‌شود.
اما اوراق قرضه معمولا دارای نرخ بهره ثابتی هستند. درست به همین دلیل است که در مقایسه با خرید سهام ریسک کمتری دارند. همچنین این اوراق قابل مبادله هستند. به این ترتیب اگر دارنده این اوراق، آنها را در مبلغی کمتر از ارزش اسمی بفروشد، اوراق خود را با تنزیل فروخته است. به همین صورت اگر مبلغ فروش بالاتر از مقدار اسمی باشد، فروش با صرف صورت گرفته است.
بیشتر بخوانید
انواع اوراق قرضه با درآمد ثابت
به طور کلی اوراق بدهی با قرضه که خود نوعی از اوراق با درآمد ثابت هستند، به انواع دیگری تقسیم می‌شوند که در ادامه درباره آنها توضیح می‌دهیم:
- اوراق قرضه دولتی: دولت‌ها همواره برای تامین مالی، پرداخت حقوق کارمندان خود و همچنین صورت‌حساب‌ها، دست به انتشار اوراق با درآمد ثابت می‌زنند. در کشورهای باثباتی مانند آمریکا، خرید این اوراق در زمره امن‌ترین شیوه‌های سرمایه‌گذاری دسته‌بندی می‌شود. از سوی دیگر در کشورهای درحال توسعه، چنین اقدامی ریسک بالایی را به دنبال دارد.
بیشتر بخوانید
- اوراق قرضه شهرداری: شهرداری با هدف تامین مالی برای عملیات مختلف خود و پرداخت هزینه‌های مربوط به پروژه‌هایش در مناطق گوناگون این اوراق را منتشر می‌کند. البته مبلغی که از جمع‌آوری مالیات به دست می‌آید، برای همین منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما گاه این مبلغ کمتر از آن است که پاسخگوی این موارد باشد و به همین دلیل انتشار اوراق قرضه می‌تواند کمک بزرگی به انجام این عملیات کند. در انجام پروژه‌های مختلفی مانند ساخت بیمارستان و مدرسه و نیروگاه، همچنین خیابان‌ها، دفاتر اداری، فرودگاه‌ها، پل و سایر امکانات شهری با انتشار این اوراق و وام گرفتن از مردم، تامین مالی صورت می‌گیرد.
- اوراق قرضه شرکتی: به منظور توسعه کسب‌وکار و تامین مالی در این زمینه اوراق قرضه شرکتی منتشر می‌شوند. این اوراق در مقایسه با اوراق دولتی ریسک بالاتری دارند. طبیعی است که در چنین شرایطی، سود حاصل نیز بیشتر خواهد بود. همچنین این اوراق از تنوع بیشتری نیز برخوردارند.
تفاوت اوراق قرضه و اوراق مشارکت
می‌توان گفت تفاوت چندانی میان این دو نوع از اوراق بهادار وجود ندارد. اوراق مشارکت خود نوعی از اوراق بدهی است که دولت‌ها، شهرداریها وشرکت‌های دولتی و خصوصی به منظور تامین اعتبار در انواع طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی، تولیدی و خدماتی اقدام به انتشار آن می‌کنند. در مقابل هیچ محدودیتی برای صادرکننده اوراق قرضه وجود ندارد. یعنی ناشر می‌تواند با اهداف مورد نظرش این اوراق را منتشر کند. پس تفاوت تنها به محدودیت در اهداف انتشار این اوراق برمی‌گردد.
اگر می‌خواهید اوراق مشارکت منتشره در ایران را مشاهده کنید باید ابتدا به سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تهران مراجعه کنید. در سربرگ بورس اوراق بهادار تهران، با انتخاب گزینه ابزارهای مشتقه و اوراق بدهی می‌توانید اوراق منتشره را مشاهده نمایید.
ویژگی اوراق بدهی چیست؟
چند مورد از مهمترین ویژگی‌های اوراق بدهی عبارتند از:
- فردی که اوراق قرضه را خریداری می‌کند به عنوان بستانکار شرکت تلقی می‌شود. در این مقام وی حق دارد که اصل مبلغ اسمی اوراق خود را به همراه بهره آن دریافت کند. در سند قرارداد، تمامی حقوق این فرد قید شده است. همان‌طور که بارها در طول این مطلب اشاره شد، با خرید این اوراق هیچ‌گونه مالکیتی به دارنده تخصیص نخواهد یافت. همچنین سود سهام که به سهامداران پرداخت می‌شود، به این فرد تعلق نخواهد گرفت.
- اوراق بدهی با درآمد ثابت سررسید مشخصی دارند. برخی از این اوراق در یک مقطع معین سررسید می‌شوند. در حالی که سررسید برخی دیگر به تدریج صورت می‌گیرد.
- صاحبان اوراق قرضه بر روی درآمدهای شرکت تقدم دارند. یعنی وقتی فردی اوراق قرضه را خریداری می‌کند، در زمان پرداخت حقوق صاحبان سهام، نسبت به سهامداران اولویت بالاتری دارد. به عبارت دیگر زمانی که شرکت می‌خواهد از محل درآمدهای حاصله، حقوق سهامداران را بپردازد، نخست باید طلبکاران یا همان دارندگان اوراق قرضه را در نظر بگیرد. اگر پس از پرداخت حق طلبکاران مبلغی باقی بماند، سود سهام به صاحبان سهام پرداخت خواهد شد. بهره بدهی‌ها هزینه‌های ثابتی است که از پیش در نظر گرفته شده است.
- صاحبان اوراق قرضه نسبت به دارایی‌های شرکت نیز متقدم هستند. یعنی در صورت ورشکست شدن شرکت، نخست باید با فروش دارایی‌های شرکت، حقوق صاحبان اوراق بدهی پرداخت شود. اگر هم‌چنان مبلغی باقی بماند آن‌گاه حقوق صاحبان سهام نیز پرداخت خواهد شد. در این شرایط افرادی که سهم بیشتری دارند در مقایسه با افرادی که دارای سهم کمتری هستند، اولویت بالاتری خواهند داشت.
- برخی از شرکت‌ها برای ایجاد انگیزه و جذابیت بیشتر برای خریداران، اوراق قرضه با وثیقه را منتشر می‌کنند. مثلا ممکن است که زمین یا ملک خود را به عنوان وثیقه‌ای برای این اوراق در نظر بگیرند. البته شرکت‌هایی که از اعتبار بیشتری برخوردار هستند این اوراق را بدون وثیقه عرضه می‌کنند.
- بازپرداخت اوراق قرضه باید در تاریخ معینی انجام شود؛ اما در خصوص سرمایه سهامداران چنین التزامی وجود ندارد.
مزایای اوراق قرضه
حال که با اوراق بدهی آشنا شدیم، بد نیست به صورت اجمالی و خلاصه نگاهی به مزایای این اوراق نیز داشته باشیم:
- اوراق قرضه زمانی منتشر می‌شوند که منابع مالی موجود نتوانند هزینه‌های جاری را تامین کنند. اگر شرایط تولید و فروش مطلوب باشد، هزینه انتشار این اوراق امری قابل قبول است. چرا که رونق بازار فروش می‌تواند هزینه این اوراق را جبران کند و همچنین سود مطلوبی را نیز نصیب شرکت کند. به این ترتیب می‌توان گفت زمانی که بازار وضعیت مطلوبی دارد، انتشار این اوراق می‌تواند یک راهکار مفید برای استفاده از چنین فرصتی باشد.
- هزینه اوراق قرضه کمتر از سایر اوراق است.
- گفتیم که با فروش اوراق قرضه به سایرین، شرکای جدیدی برای شرکت به وجود نمی‌آید. یعنی شرکت با فروش این اوراق هم‌چنان خود امور را در دست دارد و دیگران حق دخالت در مسائل شرکت را ندارند.
- با استفاده از این اوراق می‌توان وام‌های بلندمدت دریافت کرد.
- در بسیاری از شرکت‌ها، سودهای مربوط به اوراق قرضه، در دسته هزینه‌های شرکت قرار می‌گیرد. این مبلغ از درآمدهای شرکت کسر می‌شود و درنتیجه مبالغ مربوط به مالیات نیز به همین میزان کمتر خواهد شد.
- فروش اوراق بدهی به نوعی به مثابه اهرم مالی در نظر گرفته می‌شود.
معایب اوراق بدهی
- اگر شرکت در پرداخت بهره اوراق با مشکل مواجه شود، سود هر برگه سهم به شدت کاهش خواهد یافت و متعاقب آن ارزش سهام نیز کسر خواهد شد.
- ناشر برای انتشار اوراق قرضه نیازمند طی کردن مراحل مختلفی است. در این مسیر هزینه‌های معینی باید پرداخت شود. به همین دلیل است که شرکتهای کوچک عموما نمی‌توانند این اوراق را منتشر کنند.
- اصل پول و بهره اوراق قرضه باید در زمان معین به خریداران تحویل گردد که این کار می‌تواند شرایط را کمی دشوار کند.
- شرکت‌ها با انتشار اوراق قرضه، شمار بدهی‌های خود را افزایش می‌دهند. این امر موجب می‌شود نسبت بدهی به سرمایه شرکت زیاد شود و در نتیجه ریسک سرمایه‌گذاری در آن نیز بالا رود. تا زمانی که شرکت اقدام به افزایش سرمایه نکرده باشد، امکان گرفتن وام یا انتشار مجدد این اوراق کمتر خواهد بود.
- اگر وضعیت بازار مطلوب نباشد و به طور کلی بازار کساد باشد، انتشار این اوراق برای تامین مالی می‌تواند مشکل‌آفرین باشد.
- اگر میزان نرخ سودآوری نسبت به نرخ بهره اوراق بدهی کم شود، سودآوری سرمایه شرکت نیز کاهش پیدا خواهد کرد. در پی چنین واقعه‌ای، مشخص است که ارزش شرکت نیز در بازار تنزل پیدا خواهد کرد.
جمع‌بندی
اوراق بدهی به منظور تامین مالی منتشر می‌شوند. روال کار این اوراقِ دارای درآمد ثابت به این شکل است که شرکت‌ها با انتشار این اوراق، آنها را به سرمایه‌گذاران می‌فروشند. در مقابل، با پولی که از این امر به دست می‌آورند، پروژه‌ها و طرحهای خود را اجرا می‌کنند. پس از انجام این امور، در زمان سررسید، اوراق قرضه را از خریداران پس می‌گیرند و مبلغ اولیه را به همراه سود آن، به آنها پرداخت می‌کنند.
این اوراق انواع مختلفی دارند و در کنار مزایای بسیارشان، معایبی نیز دارند. همچنین باید توجه داشت که تنها شرکتهای سهامی عام حق انتشار اوراق بدهی را دارند. در سراسر دنیا سرمایه‌گذاری به این شیوه بسیار مورد توجه است و در بورس ایران نیز افراد می‌توانند به همین ترتیب، علاوه بر خرید سهام به این شکل نیز سرمایه‌گذاری خود را انجام دهند.
دیدگاه شما