بورس چیست؟
بورس یا بهابازار به بازاری سازمان یافته گفته می‌شود که قیمت گذاری، خرید و فروش کالا، قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌پذیرد. به عبارتی دیگر بازاری است که در آن دارایی‌ها خرید و فروش می‌شوند. همچنین هرزمانی شرایطی فراهم شود که بین خریدار و فروشنده رابطه برقرار شود و معامله ای صورت بگیرد بازار تشکیل شده است.
نحوه شکل گیری بورس
اولین بورس جهان در قرن هفدهم میلادی در شهر آمستردام هلند تشکیل شد و امروزه اکثریت کشور های جهان دارای بازار بورس می باشند. فلسفه شکل‌گیری بازار بورس در دنیا، تجمیع سرمایه و تأمین مالی شرکت ها و پروژه های آن ها در قالب یک سیستم بازار منسجم، قانونمند، پیوسته و شفاف است. پایه ی اساسی تشکیل این بازارها همان مفهوم اولیه و ساده شراکت، تقسیم سود و زیان احتمالی میان شرکا است.
بورس کلمه ای فرانسوی است که معنای آن در زبان فرانسه کیف پول می باشد.
در آن زمان، بازرگانان و کسبه شهری به نام بوروژ (Bruges) در شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تربورس (Ter Beurze) در مقابل خانه شخصی شناخته شده به نام «واندِر بورس» جمع می‌شدند و به خرید و فروش و حراج کالا های خود می‌پرداختند.
از آن زمان به بعد مکان هایی که مردم در آن جا به حراج کالا مبادرت می‌کردند بورس می‌گفتند که به تدریج شکل توسعه یافته تر و مسقف به خود گرفت.
در ایران سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس به تصویب رسید و از ۱۵ بهمن ماه سال ۱۳۴۶ آغاز به فعالیت کرد.
لازم به ذکر است که در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال ۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بازار به جهت مشارکت در راه اندازی بورس ایران، به کشور دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب شد و برای اجرا از طرف وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.
همانطور که ذکر شد حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن‌ماه سال ۱۳۴۶ و با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می‌رفت، به‌طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.
بورس کالا
بورس کالا بازاری است متشکل و سازمان یافته که در آن به طور منظم کالا های معین با روش هایی از قبل تعریف شده مورد معامله قرار می‌گیرند و به طور منظم و دائم فعال است. در این بازار تعداد زیادی عرضه‌کننده و خریدار از طریق کارگزاران اقدام به معامله می‌کنند، به طور کلی بورس کالا در ایران در چند زمینه فعالیت دارد که البته در حال گسترش در حوزه های دیگر نیز می باشد، این حوزه ها تحت عنوان رینگ های فلزات، پتروشیمی و معاملات مشتقه که فعلا منحصر به معاملات آتی کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست سکه طلا است نام گذاری شده اند.
همچنین معاملات در این بازار بصورت نقد،نسیه و سلف برای انواع محصولات کشاورزی و صنعتی انجام می شود و به بازار های فیزیکی، فرعی، و مالی تقسیم می شود که هر یک بخش های مختلفی دارند تا کالا های پذیرفته شده در بورس کالا را در خود جای دهند.سهام شرکت بورس کالا نیز با نماد معاملاتی کالا در بازار قابل خرید و فروش است و درآمد آن حاصل از کارمزد معاملات کالایی زیر نظر این شرکت است.
در بورس کالا معمولا مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بورسِ کالا را با نام همان کالایی که مورد معامله قرار کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست می‌گیرد، نام‌گذاری می‌کنند. مثل بورس نفت یا گندم.
از دلایل اصلی بوجود آمدن بورس کالا، عدم نظارت بر فعالیت های معامله گران بود. قبل از راه‌اندازی بورس کالا، معامله‌گران با ریسک های متفاوتی روبهرو می‌شدند. به طور مثال ممکن بود فردی نیاز به فروش کالای خود داشته باشد اما طرف دیگر قرارداد را نشناسد، از سابقه معاملاتی او باخبر نباشد و حتی از اعتبار طرف مقابل اطلاعاتی نداشته باشد. در این مواقع طرفین با ریسک عدم ایفای تعهدات مواجه می‌شدند. که این بازار در به کاهش رساندن این ریسک کمک کرد.
بورس ارز
در بورس ارز همانند اسم آن کار خرید و فروش پول های خارجی انجام می‌گیرد.
بازاری است که در آن ارزها در مقابل یکدیگر معامله می‌شوند و به شکلی میزان ارزش آنها نسبت به یکدیگر در این بازار موجب می‌شود که بازاری پویا و فعال باشد.
در حال حاضر شرکت های بزرگ، صادرکنندگان، واردکنندگان و مردم عادی نیز به بازار بورس ارز دسترسی داشته و در آن معامله می کنند. معامله ارز به معنی خرید همزمان یک ارز و فروش ارز دیگر است، و ارزها همواره به صورت دوتایی معامله می‌شوند. مانند یورو و دلار.
لازم است بدانید که همچنان بانک های مرکزی کشور ها نقش اساسی را در این بازار ایفا می‌کنند و می‌توانند تاثیرات مهمی را در این بازار ایجاد کنند . برعکس بازار های سهام که مکان فیزیکی مشخصی دارند، معاملات در بازار جهانی ارز در مکان خاصی متمرکز نشده است. در واقع بازار بورس ارز یک بازار بین بانکی است که ارتباطات بین طرفین از طریق تلفن یا شبکه الکترونیکی هدایت و کنترل می‌شود. البته شبکه سوئیفت توسط بانک ها مورد استفاده قرار می‌گیرد که زبان مشترک بانکداری بین‌المللی کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست است. بازار ارز پنج روز هفته فعال است و دو روز شنبه و یکشنبه تعطیل می باشد.
اولین تفاوت بازار بورس ازر با دیگر بورس ها این است که در بازار بورس سهام شما با پرداخت مقداری پول، سهام یک شرکت را خریداری می‌کنید و مالک آن می‌شوید ولی در بازار بورس ارز هرچند شما خرید و فروش می‌کنید ولی مالک آن ارز نیستید و در واقع سود و ضرری که از نوسان قیمت ارزها به دست می‌آورید بر سرمایه شما می‌افزاید.
در این بازار بورس یک ارز به تنهایی ارزش گذاری نمی شود و در مقایسه با ارز دیگر ارزش گذاری می‌شود. همچنین در بازار بورس ارز در دو جهت میتوان سود برد یعنی هم در روند نزولی قیمت و هم در روند صعودی آن، ولی در بازار بورس سهام تنها میتوان در بالا رفتن قیمت به سود رسید.
از مزایا بازار بورس ارز میتوان به شناور بودن آن اشاره کرد، به این معنی که این بازار در هر لحظه در حال تغییر و نوسان است. در بازار بورس ارز اگر شخص در معامله ای ضرر کند ممکن است تا ساعتی بعد، به دلیل شناور بودن و تغییرات قیمت در یک معامله دیگر، سودی چند برابر به دست آورد به طوری که آن ضرر را جبران کند.
بورس ارز یک بازار ۲۴ ساعته است که هر روز با گشایش بازار نیوزیلند آغاز شده و با شروع هر روز کاری در هر مرکز مالی در سراسر دنیا ادامه می‌یابد. حدود نیم ساعت قبل از بسته شدن بازار شیکاگو، روز جدید در نیوزیلند آغاز می‌شود و این یعنی پویایی کامل این بازار که جزو مزایای آن محسوب می‌شود.
نقد شوندگی بسیار بالا در این بورس یکی از ویژگی های مثبت این بازار به حساب می آید و به این معنی است که این بازار همیشه مشتری برای خرید یا فروش حضور دارد. به عبارت دیگر هر زمانی معامله‌گر تصمیم به خرید یا فروش گرفت، می‌تواند در کمتر از یک ثانیه معامله را ببندد و خرید یا فروش را پایان دهد.
بورس اوراق بهادار
اوراق بهادار نوعی دارایی نامشهود است و به این معناست که برگه ای دارای بها و ارزش می باشد. در بورس اوراق بهادار دارایی های مالی از قبیل سهام، اوراق مشارکت و… مورد معامله قرار می‌گیرند. همچنین یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت ها یا اوراق قرضه دولتی و یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود. در ایران به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که به صورت رسمی و دائمی در محل معینی تشکیل می‌شود، بورس اوراق بهادار می گویند.
این معاملات در بازار بورس بر اساس قوانین و مقررات مصوب انجام می گیرد.
- وظیفه اصلی بورس اوراق بهادار، فراهم آوردن بازاری شفاف و منصفانه برای دادوستد اوراق بهادار پذیرفته شده و همچنین سیستمی مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضای آن است. مسئولیت های بورس اوراق بهادار شامل موارد زیر می باشد
- پذیرش یا لغو پذیرش اعضا شامل کارگزاران، معامله‌گران، بازارگردانان و مشاوران و مدیران سرمایه‌گذاری
- پذیرش یا لغو پذیرش ابزارهای مالی قابل دادوستد در بورس
- فراهم آوردن یک سیستم دادوستد مناسب و کارآمد
- فراهم آوردن یک سیستم مناسب و کارآمد برای تسویه و پایاپای دادوستد
- فراهم آوردن یک سیستم مناسب برای نظارت بر جریان دادوستد، عملیات بازار و فعالیت اعضا
- فراهم آوردن امکانات و تسهیلات لازم برای توزیع و انتشار اطلاعات مربوط به دادوستد و نیز سایر اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری درباره دادوستد اوراق بهادار.
بورس مسکن
در بورس مسکن، کار خرید و فروش املاک و مستغلات انجام می‌گیرد.
در این بورس عرضه املاک و دارایی های شرکت های دولتی که مطابق با قانون رفع موانع تولید بوده و شرکت های دولتی باید دارایی های مازاد خود را به فروش برسانند.
موضوع مهم و اصلی صندوق های زمین و ساختمان هستند، ماهیت این صندوق ها تامین مالی و سوق دادن نقدینگی به سمت ساخت و ساز است. این طرح حاصل همکاری بین وزارت راه و شهرسازی و سازمان بورس است. بر این اساس که نقدینگی مورد نیاز برای اجرای پروژه های ساختمانی با فروش به صورت سهام تامین مالی می شود.
امروزه بورس مسکن به عنوان یکی از راه های کنترل بازار مسکن معرفی شده است و کارشناسان امیدوارند شفاف سازی قیمت ها توسط آن انجام شود.
با توجه به اینکه در جامعه ما مسکن را نیز در کنار طلا و دلار نوعی دارایی است، مردم نیز تمایل به سرمایه‌گذاری در آن را دارند. تفاوت بازار آزاد و بورس مسکن در این است که سرمایه‌گذاری در بورس با ضرر همراه است حضور در این بازار با ترس همراه است و به همین منظور مطالعه و تحقیق نیاز است؛ اما این موارد در مورد بازار آزاد وجود ندارد و مردم می‌دانند که در مسکن همیشه قیمت‌ها بالا می‌رود، درست است در زمان رکود کمی کاهش می‌یابد اما جهش بعد از آن ضرر ها را جبران خواهد کرد. همچنین در صورت راه‌اندازی بورس مسکن در قالب قرارداد آتی می توان سهام خرید یک واحد مسکونی را در بورس کالا خرید و فروش کرد. البته این امکان وجود دارد که با قیمت روز، ساختمانی را که در آینده ساخته می‌شود خریداری کرد و به این گونه از تورمی که این روزها شاهد گریبان کشور و مردم را گرفته تا حدودی در امان ماند.
به همین جهت افرادی که می خواهند خانه بخرند و از طرفی نگران افزایش قیمت ها هستند، این امکان را دارند که تمام سهم های یک واحد مسکونی را که در بازار آتی بورس کالا عرضه می‌گردد به صورت یک جا خریداری نموده و پس از اتمام کار ساخت آن یک واحد ساختمانی داشته باشند. در این طرح، به راحتی میتوان با خرید چند سهم چند متر از یک واحد را به دست آورد. به این صورت برای خرید یک واحد ۱۰۰ متری پرداخت میلیاردی لازم نبوده و می‌شود با خرید تک سهم‌ها در بلندمدت صاحب آن خانه شد.
این موضوع در کشور ما که در حال تجربه نرخ تورم بسیاری بالایی است بسیار پرسود خواهد بود زیرا پس‌انداز کردن پول در بلندمدت باوجود چنین نرخ تورمی نه تنها ارزش آفرین نیست بلکه روند نزولی شدیدی نیز دارد. این موضوع مانع خرید خانه از طریق نظام پس‌انداز می شود. در نتیجه، این ابزار بورسی قادر خواهد بود برای خانه‌دار کردن مردم کاربرد داشته باشد.
بازار بورس انرژی
در این بازار حامل های انرژی و اوراق بهادار بر پایه این حامل ها معامله می‌شود.
اهداف بورس انرژی ایجاد شفافیت در بازار، کشف قیمت دقیق حامل‌های انرژی و رفع انحصار است.
بازار بورس انرژی به دو بازار فیزیکی و مشتقه تقسیم می‌شود، افراد حقیقی از طریق بازار مشتقه می‌توانند اقدام به معامله کنند. امکان معامله در بازار فیزیکی بورس انرژی برای افراد حقیقی وجود ندارد. تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می گیرند و در بازار مشتقه اوراق مبتنی بر کالا معامله می شود. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز و تابلوی سایر حامل های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله است. در بازار فیزیکی معاملات در قالب قراردادهای نقدی، نسیه، سلف، کشف پریمیوم انجام میپذیرند و قراردادهای آتی، اختیار معامله و سلف موازی استاندارد و … نیز قابلیت معامله در بازار مشتقه را دارند. در این بازار فقط مشتریان حقوقی حق خرید دارند بجز در اوراق سلف که افراد حقیقی هم حق خرید دارند.
بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد.
نظرات و تصمیمات هیئت رئیسه مجلس در مورد بورس
عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی مطرح کرد: دولت بعضاً سوءاستفاده‌هایی از بازار بورس به نفع خودش دارد که به زودی مجلس تصمیمات جدی برای ساماندهی این بازار اتخاذ می‌کند. حسینعلی حاجی دلیگانی با اشاره به اقدامات مجلس برای ساماندهی بازار بورس، اظهار داشت: در مجلس اقدامات خوبی برای بهبود بازار بورس انجام و جلسات متعددی در این زمینه برگزار شده است. همچنین مجلس شورای اسلامی زوایای مختلف بازار بورس را مورد بررسی و خلا ها و نقاط ضعف آن را شناسایی کرده است اما با وجود این ها، هنوز در مدیریت بازار بورس مشکلاتی وجود دارد.
همچنین ایشان تصریح کرد: نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد، آن است که دولت در برخی از مقاطع از بازار بورس به نفع خودش سوءاستفاده می کند. زمانی که دولت می‌خواهد سهام خودش را به فروش برساند، با همکاری برخی از سهامداران عمده قیمت آن سهام را افزایش می دهد و زمانی که سهام خود را عرضه کرد و به فروش رساند، بازار را رها می‌کند تا قیمت‌ها سقوط کند.
وی در ادامه گفت: در واقع از این طریق، دولت سهام‌های خودش را با قیمت گزافی به فروش می‌رساند اما مردم که این سهام‌ها را خریداری می‌کنند، دچار ضرر و زیان می‌شوند.
بازارگردانی در بورس چیست؟
فعالیت‌های بازارگردان طبق دستورالعمل با هدف تنظیم عرضه و تقاضا، تجدید دامنه نوسان قیمت و افزایش نقدشوندگی ورقه بهادار انجام می‌شود.
سهامداران بازار سرمایه همچون سایر سرمایه گذاران پیش از سرمایه گذاری باید مجموعه ای از آموزش ها را فرا بگیرند. این روزها فعالیت در بورس بیش از هر زمان دیگری به دغدغه گروهی از افراد تبدیل شده است، به همین دلیل قصد داریم شما را با یکی از مفاهیم بازار سرمایه آشنا کنیم.
در تعریف بازارگردانی باید گفت فعالیت‌های بازارگردان طبق دستورالعمل با هدف تنظیم عرضه و تقاضا ، تحدید دامنه نوسان قیمت و افزایش نقدشوندگی ورقه بهادار انجام می‌شود و بازارگردان نیز شخص موضوع بند ۱۵ ماده قانون بازار اوراق بهادار بوده که با مجوز سازمان بورس، اوراق بهادار معینی را بازارگردانی می‌کنند.
در این میان دامنه مظنه نیز دارای اهمیت بوده که به معنای حداکثر اختلاف کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست بین قیمت سفارش خرید و سفارش فروش هر ورق بهادار به درصد است، بازارگردان آن ورقه بهادار را در سامانه معاملات بورس وارد می‌کند. این درصد نسبت به قیمت سفارش خرید محاسبه می‌شود.
فرآیند اعطای مجوز بازارگردانی
برای اخذ مجوز بازارگردانی، متقاضی درخواست خود را برای بازارگردانی ورقه بهادار، به بورس ارائه می‌کند. این تقاضا باید براساس تعهدات متقاضی در مورد دامنه مظنه باشد.
شروع فعالیت بازارگردانی نیز برای هر ورقه بهادار، منوط به صدور مجوز فعالیت بازارگردانی توسط بورس خواهد بود و شرکت‌های کارگزاری که صلاحیت انجام فعالیت بازارگردانی را دارند، توسط سازمان به بورس اعلام خواهند شد تا بورس ظرف حداکثر ۱۵ روز پس از دریافت درخواست متقاضی، نظر خود را جهت اجازه شروع فعالیت بازارگردانی به متقاضی اعلام کند. در صورت موافقت با شروع بازارگردانی، شرایط بازارگردانی و تاریخ آغاز و پایان فعالیت مزبور در مجوز اعطایی ذکر خواهد شد.
وظایف و اختیارات بازارگردان
مجوز فعالیت بازارگردانی در شرایطی حداکثر برای یک ساله و قابل تمدید است که در دستورالعمل جدید بازار گردانی، وظایف و اختیارات بازارگردان تعیین و تعریف شده است.
براین اساس طبق ماده ۶، بازارگردان فعالیت بازارگردانی ورقه بهادار را در کد بازارگردانی انجام می‌دهد.
برای انتقال ورقه بهادار به کد بازارگردانی، بازارگردان باید فرمی را که به تایید مالک یا مالکان ورقه بهادار رسیده تکمیل و به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تسلیم کند تا تعداد ورقه بهادار معین شده در فرم، توسط این شرکت به کد بازارگردانی ورقه بهادار منتقل شود.
در این میان بازارگردان موظف است برای انجام امور بازارگردانی هر ورقه بهادار، ایستگاه معاملاتی و مسئول انجام معاملات جداگانه‌ای را طبق مقررات اختصاص دهد و علاوه بر این تمام معاملات ورقه بهادار، دریافت‌ها، پرداخت‌ها، هزینه‌ها و درآمد‌های مرتبط با بازارگردانی را در سر فصل حساب‌های جداگانه ثبت و در مقاطع ۳ ماهه به سازمان و شرکت بورس گزارش کند.
این در حالی است که بازارگردان موظف است، سفارش‌های خرید و فروش خود را با رعایت شرایط سه گانه ایی وارد سامانه معاملات بورس کند. شرط اول این است که قیمت‌های پیشنهادی در این سفارش‌ها باید در دامنه مجاز نوسان باشند.
در دومین شرط نیز تفاوت بین کمترین قیمت خرید در سفارش‌های خرید و بیشترین قیمت فروش در سفارش‌های فروش بازارگردان، حداکثر برابر دامنه مظنه باشد و طبق سومین شرط حجم سفارش‌های خرید و فروش باید با یکدیگر برابر و هر یک معادل یا بیش از حداقل سفارش انباشته باشد.
در صورتی که در اثر انجام معامله، حجم سفارش خرید یا فروش کمتر از حداقل سفارش انباشته شود یا تساوی میان آنها از بین برود، بازارگردان موظف است حداکثر ظرف ۲ دقیقه، حجم سفارش‌های مزبور را با یکدیگر برابر و معادل یا بیش از حداقل سفارش انباشته کند. براساس دیگر وظایف تعریف شده، بازارگردان برای تامین منابع مالی یا اوراق بهادار مورد نیاز خود می‌تواند در قالب قرارداد از مشارکت سایرین استفاده کند.
توافق مزبور می‌تواند شامل حق الزحمه مدیریت و مشارکت در سود و زیان قرارداد باشد. قرارداد تامین مالی فعالیت بازارگردانی، باید مطابق نمونه دستورالعمل بازار گردانی تنظیم شود.
یکی دیگر از ارکان اوراق بهادار اسلامی بازارگردان کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست است. بازارگردان، کارگزار معامله‌گر یا شرکت تامین سرمایه‌ای است که با اخذ مجوز لازم با تعهد به افزایش نقدشوندگی و تنظیم عرضه و تقاضای اوراق و تحدید دامنه نوسان قیمت آن، به داد و ستد آن اوراق می‌پردازد.
بازارگردان اوراق اجاره توسط بانی معرفی و در صورت کفایت سرمایه با تأیید سازمان انتخاب می‌گردد. (ماده ۹ دستورالعمل انتشار اوراق اجاره)
یکی از وظایف بازارسازان یا بازارگردانان متخصص بورس حفظ بازارِ روان و منظم است. به همین دلیل هر وقت که تعادل سهام‌های تخصیص داده شده به آنها به هم بخورد آنها وارد عمل شده و با خرید و فروش سهام به حساب خود به تعدیل عرضه و تقاضا کمک می‌کنند. به همین دلیل آنها باید سرمایه کافی داشته باشند. در واقع بازارگردانان همزمان نقش خریدار و فروشنده اوراق بهادار را بر عهده دارند.
بازارگردانی در دو مفهوم مطرح است. در یک معنی، بازارگردانی یعنی مدیریت بازار که شامل برنامه‌ریزی، اجرا و کنترل امور گوناگون بازار و ابعاد مختلف بازاریابی است. در معنی دیگر بازارگردانی به معنی واسطه شدن در معاملات و خرید کالایی به نام خود و فروش آن است. آنچه مورد نظر ما در این بحث است معنی دوم بازارگردانی است.
بازارگردان نهادی است که در روان کردن بازار ثانویه اوراق بهادار نقش دارد و زمانی که بازار اوراق بهادار با کسادی روبهرو می شود این نهاد با خرید و فروش سهام به روانی بازار کمک می‌کند. بازارگردان موظف است تا در مواقعی که دارنده اوراق به نقدینگی نیاز دارد و خواهان فروش اوراق خویش در بازار ثانویه است، اما به دلیل رکود بازار خریدار مناسبی برای اوراق ندارد اوراق را از دارنده خریداری کند، همچنین بازارگردان به تبادل اوراق اشتغال دارد.
از یک سو اوراق را خریداری و از سوی دیگر به فروش آنها مبادرت می‌ورزد. از این رو به لحاظ حقوقی بازارگردان مانند هر خریدار دیگر اوراق عمل می کند و تفاوت این نهاد با خریدار عادی اوراق در این است که بازارگردان موظف به خرید اوراق در وضع کسادی بازار اوراق بهادار است.
نظر به ضرورت بازارگردانی اوراق اجاره قبل از سررسید نهایی، قراردادی میان نهاد واسط و بازارگردان منعقد می‌گردد. عمل بازارگردان در اوراق اجاره بسته به اینکه دارایی که اوراق مذکور برای خرید آن صادر شده باشند منقول یا غیرمنقول باشد، تجاری یا غیر تجاری محسوب می‌شود.
با این توضیح که اگر دارایی مذکور منقول باشد به واسطه اینکه خرید و فروش اوراق به منزله انتقال دارایی مشاع از فردی به فرد دیگر است، عمل بازارگردان مطابق بند یک ماده ۲ قانون تجارت که مقرر می‌دارد: «خرید یا تحصیل هر نوع مال منقول به قصد فروش یا اجاره . » تجاری تلقی می‌شود و بازارگردان نیز تاجر خواهد بود. اما اگر دارایی پایه انتشار ارواق اجاره غیرمنقول باشد و مورد دادوستد قرار گیرد انتقال اموال غیرمنقول تلقی شده و مطابق ماده ۴ قانون تجارت به هیچ وجه تجاری تلقی نخواهد شد.
در قرارداد نمونه‌ای که پیرامون بازارگردانی طراحی شده است بازارگردان موظف است وجه التزام تأخیر در تأمین منابع نهاد واسط را به موجب ضمانت‌نامه بانکی نزد نهاد واسط به ودیعه بگذارد. این امر از آن روست که بازارگردان به منظور خرید اوراق باید مبالغی در اختیار داشته باشد و به موقع این مبالغ را به فروشنده سهام یا اوراق بهادار بپردازد. برای تاخیر در این پرداخت قانونگذار معین نموده تا وجه التزامی از بازارگردان گرفته شود تا در صورت ندادن وجوه و یا تاخیر در پرداخت مبالغ مربوط به اوراق بهادار از محل وجه التزام مذکور، خسارات تامین شود.
ماهیت حقوقی قرارداد بازارگردانی در اوراق بهادار به نوعی «تعهد خرید» است. این قرارداد از نوع قراردادهای ذیل موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی و لازم الاجراست. تعهد بازارگردان این است که متعهد می‌شود در صورتی که اوراق بهادار در بازار ثانوی به فروش نرسید اوراق مذکور را خریداری نموده و سپس آن را به نام خویش به فروش رساند.
نقش بازارگردانها در بورس امروز چیست؟
بازار سرمایه کماکان می‌تواند وظیفه حفظ و نگهداری نقدینگی را ایفا کند. اما انتظار افزایش رشد شارپی حداقل تا پایان سال ۹۹ و اسفند ماه وجود ندارد. به این معنا کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست که در یک حالت خوشبینانه، یک میلیون و ۲۰۰ تا ۳۰۰هزار واحد، حداکثر دامنه شاخص خواهد بود.
به گزارش پول نیوز، فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه گفت: نحوه فعالیت بازارگردان، چه در دامنه نوسان غیرمتقارن و یا متقارن-۵ تا +۵درصد، هیچ تفاوت خاصی ندارد و از طریق تفاهم‌نامه و انعقاد قراردادی میان ضامن، بازارگردان و نهاد ناظر مانند سازمان بورس، شرکت‌های بورس یا فرابورس منعقد و این چارچوب مشخص می‌شود. تغییری که به وسیله اعمال محدوده نوسان نامتقارن حاصل شده، کاهش محدوده نوسان قیمت و میل بیشتر به افزایش دامنه نوسان منتج به محدود کردن دامنه فعالیت خریداران بالقوه برای استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه به منظور کسب سودآوری شده است. زیرا دامنه فعالیت آنها محدود شده است و حجم معاملات و در نهایت میزان نقدشوندگی سهام نسبت به گذشته به مرور زمان کاهش پیدا خواهد کرد.
آقابزرگی تصریح کرد: کما اینکه اگر بررسی دقیقی کنیم، در ابتدای هفته جاری که این سیستم به اجرا درآمد، حدود ۴۰ تا ۵۰درصد از حجم معاملات مربوط به اوراق دولتی مانند اراد، صندوق پالایش یا دارا یکم و معاملات بلوک است؛ درصورتی که تا پیش از این، قسمت عمده مربوط به سهام یا سایر اوراق بهادار می‌شد؛ بنابراین هیچ تفاوت خاصی در تعیین چارچوب‌ها نداشتیم، اما در حال حاضر به جایگاهی رسیده‌ایم که متاسفانه با کندتر کردن مکانیزم گردش معاملات، وظایف بازارگردانان به مرور زمان مقداری افزایش پیدا خواهد کرد. چراکه انتظار بر این است که بازار یک طرفه‌ای را پیش رو خواهند داشت و باید به طور مرتب، یک سویه خرید کنند.
وی اظهار داشت: به طور حتم یکی از ارکان مهم در تغییر شکل و ذائقه فعلی بازار ، بازارسازان و بازارگردانان هستند. تفاوتی که ما باید قائل شویم این است که در سایر نقاط در دنیا که market maker یا بازارساز درکنار کار سوق دادن قیمت سهم به سوی ارزش ذاتی، فرایند نقدشوندگی را نیز افزایش می‌دهند، در بازار سرمایه ما وظیفه‌ای را برعهده نهادی به عنوان صندوق بازارگردانی گذاشته‌ایم تا بدون دخالت در مکانیزم نزدیک کردن ارزش ذاتی سهام، یک سویه فعالیت‌های خاص خود را در قالب یک چارچوب انجام دهد. به همین دلیل من فکر نمی‌کنم تغییر شگرف و قابل توجهی بتوانند، ایجاد کنند. هرچند شاید یکی از راه‌های بهبود وضع و حال و روز بازار سهام، مکانیزم بازارگردانی محسوب شود.
آقابزرگی در ارتباط با آینده بازار سهام بیان کرد: رشد قطعی به دلیل بالا بودن سطح عمومی قیمت‌ها، حداقل نسبت به سال گذشته و عدم توفیق نسبت به افزایش قیمت‌ها در سود حاصل از عملکرد شرکت‌ها و صنایع را خواهیم دید. چون هر دو در یک سو با هم حرکت کردند، اما به یک اندازه رشد نکردند؛ قیمت به مراتب بیش از سود شرکت‌ها افزایش پیدا کرده است. همچنین بودجه سال آینده تا حدود زیادی نشان از کسری بودجه دارد؛ بنابراین کماکان بازار سرمایه می‌تواند وظیفه حفظ و نگه‌داشت نقدینگی را ایفا کند. اما انتظار افزایش رشد شارپی حداقل تا پایان سال۹۹ و اسفند ماه را نداریم. یعنی در یک حالت خوشبینانه یک میلیون و ۲۰۰ تا ۳۰۰هزار واحد حداکثر دامنه شاخص خواهد بود.
نقش بازارگردانها در بورس امروز چیست؟/ تاثیر مکانیزم بازارگردانی بر حال و روز بازار سرمایه
بازار سرمایه کماکان می‌تواند وظیفه حفظ و نگهداری نقدینگی را ایفا کند. اما انتظار افزایش رشد شارپی حداقل تا پایان سال ۹۹ و اسفند ماه وجود ندارد. به این معنا که در یک حالت خوشبینانه، یک میلیون و ۲۰۰ تا ۳۰۰هزار واحد، حداکثر دامنه شاخص خواهد بود.
اقتصاد‌آنلاین _ سیده زینب رزم گیر؛ فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌و‌گو با اقتصاد‌آنلاین گفت: نحوه فعالیت بازارگردان، چه در دامنه نوسان غیرمتقارن و یا متقارن-۵ تا +۵درصد، هیچ تفاوت خاصی ندارد و از طریق تفاهم‌نامه و انعقاد قراردادی میان ضامن، بازارگردان و نهاد ناظر مانند سازمان بورس، شرکت‌های بورس یا فرابورس منعقد و این چارچوب مشخص می‌شود. تغییری که به وسیله اعمال محدوده نوسان نامتقارن حاصل شده، کاهش محدوده نوسان قیمت و میل بیشتر به افزایش دامنه نوسان منتج به محدود کردن دامنه فعالیت خریداران بالقوه برای استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه به منظور کسب سودآوری شده است. زیرا دامنه فعالیت آنها محدود شده است و حجم معاملات و در نهایت میزان نقدشوندگی سهام نسبت به گذشته به مرور زمان کاهش پیدا خواهد کرد.
آقابزرگی تصریح کرد: کما اینکه اگر بررسی دقیقی کنیم، در ابتدای هفته جاری که این سیستم به اجرا درآمد، حدود ۴۰ تا ۵۰درصد از حجم معاملات مربوط به اوراق دولتی مانند اراد، صندوق پالایش یا دارا یکم و معاملات بلوک است؛ درصورتی که تا پیش از این، قسمت عمده مربوط به سهام یا سایر اوراق بهادار می‌شد. بنابراین هیچ تفاوت خاصی در تعیین چارچوب‌ها نداشتیم، اما در حال حاضر به جایگاهی رسیده‌ایم که متاسفانه با کندتر کردن مکانیزم گردش معاملات، وظایف بازارگردانان به مرور زمان مقداری افزایش پیدا خواهد کرد. چراکه انتظار بر این است که بازار یک طرفه‌ای را پیش رو خواهند داشت و باید به طور مرتب، یک سویه خرید کنند.
وی اظهار داشت: به طور حتم یکی از ارکان مهم در تغییر شکل و ذائقه فعلی بازار، بازارسازان و بازارگردانان هستند. تفاوتی که ما باید قائل شویم این است که در سایر نقاط در دنیا که market maker یا بازارساز درکنار کار سوق دادن قیمت سهم به سوی ارزش ذاتی، فرایند نقدشوندگی را نیز افزایش می‌دهند، در بازار سرمایه ما وظیفه‌ای را برعهده نهادی به عنوان صندوق بازارگردانی گذاشته‌ایم تا بدون دخالت در مکانیزم نزدیک کردن ارزش ذاتی سهام، یک سویه فعالیت‌های خاص خود را در قالب یک چارچوب انجام دهد. به همین دلیل من فکر نمی‌کنم تغییر شگرف و قابل توجهی بتوانند، ایجاد کنند. هرچند شاید یکی از راه‌های بهبود وضع و حال و روز بازار سهام، مکانیزم بازارگردانی محسوب شود.
آقابزرگی در ارتباط با آینده بازار سهام بیان کرد: رشد قطعی به دلیل بالا بودن سطح عمومی قیمت‌ها، حداقل نسبت به سال گذشته و عدم توفیق نسبت به افزایش قیمت‌ها در سود حاصل از عملکرد شرکت‌ها و صنایع را خواهیم دید. چون هر دو در یک سو با هم حرکت کردند، اما به یک اندازه رشد نکردند؛ قیمت به مراتب بیش از سود شرکت‌ها افزایش پیدا کرده کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست است. همچنین بودجه سال آینده تا حدود زیادی نشان از کسری بودجه دارد. بنابراین کماکان بازار سرمایه می‌تواند وظیفه حفظ و نگه‌داشت نقدینگی را ایفا کند. اما انتظار افزایش رشد شارپی حداقل تا پایان سال۹۹ و اسفند ماه را نداریم. یعنی در یک حالت خوشبینانه یک میلیون و ۲۰۰ تا ۳۰۰هزار واحد حداکثر دامنه شاخص خواهد بود.
دامنه نوسان مانع جدی بازارگردانها
بازارگردانی سهام در بورس‌های دنیا جایگاه ویژه‌ای دارد اما؛ در ایران به سبب وجود دامنه نوسان و حجم مبنا با حالت مطلوب فاصله بسیاری دارد.
به گزارش سرمایه نگر ، بازارگردان به افراد یا شرکت‌هایی می‌گویند که با در اختیار داشتن بخشی از سهام یک شرکت، کنترل‌کننده عرضه و کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست تقاضا هستند؛ به این صورت که در زمان صف فروش خریدار و در زمان صف خرید فروشنده هستند تا سهم به تعادل برسد.
بازارگردانها در بورس‌های خارجی نیز همین عملکرد رو دارند اما؛ یک فرق اساسی با بازاگردانی در ایران هست، در بورس‌های جهانی مانعی به نام حجم مبنا و دامنه نوسان وجود ندارد و بازارگردانها سهم را در قیمت‌های مختلف می‌فروشند و می‌خرند اما؛ در بورس تهران وجود دامنه نوسان و حجم مبنا کار بازارگردانی را سخت و پیچیده کرده است.
در بازار‌های سهام کشورهای دیگر که محدودیت‌های زمانی و مکانی به پایین‌ترین حد خود رسیده، تعداد سهام قابل ملاحظه‌ای در هر روز مبادله می‌شود و رقابت در خرید و فروش بسیار بالا است. طبیعتا بازارگردانها در این گونه بورس‌ها جایگاه ویژه‌ای در هماهنگی بین خریدار و فروشنده دارند و با اطلاع‌رسانی شفاف، به سرعت جو بازار را به سمت تعادل و واقعیت سوق می‌دهند و التهاب‌ها و هیجانات غیر‌معمول و کاذب را خنثی می‌کنند.
در بورس تهران به دلیل وجود دامنه نوسان و حجم مبنا، بازارگردانها قدرت مانور زیادی ندارند و معاملاتشان پویا نیست و انجام کامل وظیفه بازارگردانی هزینه بیشتری می‌طلبد.
چون نقدشوندگی سهام در بورس تهران پایین است، امکان دستکاری قیمت کاملا فراهم است و برای جلوگیری از این موضوع حد نوسان و حجم مبنا وضع شد. این محدودیت سبب می‌شود بازارگردانها فقط نقش خریدار را بازی کنند و از رسالت اصلی خود که افزایش نقدشوندگی سهام است، فاصله بگیرند. به همین دلیل است که در ایران بـازارگردان را به چشم حامی سهامداران خرد می‌بینند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که بازارگردانی در بورس تهران، بر نقدشوندگی سهام تأثیر معناداری نداشته و عملیات بازارگردانی سودآور و مثمرثمر نبوده است؛ این نتیجه بر خلاف تعاریف و اهداف بازارگردانی است.
یک تفاوت دیگر نیز وجود دارد، در بورس‌های خارجی تعداد بازارگردان‌های یک سهم گاهی تا ۱۰ بازارگردان هم می‌رسد اما؛ در ایران فعلا داشتن یک بازارگردان نیز غنیمت است.
اغلب سهامداران به بازارگردان به چشم یک حامی تمام عیار نگاه می‌کنند که وظیفه آن صرفا کمک به رشد بی چون و چرای سهم است. اینکه قواعد و قوانین بازارگردانی هنوز کامل و جامع نیست و باگ دارد شکی نیست و نباید فعلا انتظار عملکرد حرفه ای داشت.
قرار بر این نیست که بازارگردان صرفا فقط خریدار سهم باشد و کمک کند به نفع سایر سهامداران قیمت سهم رشد کند. در بازار ایران بعضا به بازارگردان نوسانگیر هم گفته می‌شود اما؛ جالبه بدانید در همه جای دنیا بازارگردانها از معاملات سود می‌کنند خواه بازار خرسی باشه یا گاوی. به همین دلیل است که مجوز و امتیاز بازارگردانی در بازار سهامی مثل نزدک از ارزش پولی زیادی برخوردار است و راه‌اندازی این کسب و کار به راحتی امکان‌پذیر نیست اما؛ در ایران به نظر می‌رسد بازارگردان در حکم سرپرست بچه یتیمی‌است که وظیفه آن فقط خرج کردن است.
با همه کم و کاستی‌ها و موانع موجود، برخی به حق از عملکرد برخی بازارگردانها شاکی هستند. در برخی بورس‌های جهان مانند بورس آتن و کانادا بازارگردانها به منظور افزایش اعتماد و شفافیت بازار، گزارشی از عملکرد خود منتشر می‌کنند که به نظر باید چنین اتفاقی در بورس تهران نیز بیفتد تا مشخص شود چه کسی به فکر عمل به وظیفه بازارگردانی است و چه کسی به دنبال نوسانگیری شخصی؟!
در مجموع، تفاوت بازارگردانی در ایران با سایر بورس‌های دنیا در برخی مواقع نه تنها کمکی به سهامداران و سرمایه گذاران نکرده بلکه به زیان بازار نیز تمام شده است. در حال حاضر، بازارگردانها بی تفاوت به اتفاقاتی کـه در بازار و شرکت میفتد، تلاش کرده‌اند تا قیمت سهم را ثابت نگه دارند که موجب فرسایشی شدن معاملات می‌شود. یه مثال واقعی بزنیم، یه سهم مطرح و بزرگ بازار مدت بسیار زیادی صف فروش سنگین داشت و بازارگردان آن کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست هر روز تعداد بسیار اندکی خرید انجام می‌داد؛ این نوع خرید نه کمکی به جمع شدن صف فروش و متعادن شدن قیمت سهم می‌کرد و نه قیمت سهم را واقعی می‌کرد. زمانی که علت این‌گونه معامله را از بازارگردان آن شرکت پیگیر شدیم، در جواب گفتند که اجازه خرید بیشتر یا کمتر از این حد را نداریم. در واقع، محدود شدن بازارگردانها به تعداد مشخصی خرید یا فروش هیچ کمکی به نقدشوندگی سهام نمی‌کند.
به طور خلاصه برای افزایش کارایی عملکرد بازارگردانی چند پیشنهاد هست:
افزایش تعداد بازارگردان‌های یک شرکت
محدود نبودن بازارگردانها به خرید و فروش تعداد مشخص
الزام بازارگردانها به انتشار گزارش عملکرد خود
افزایش دامنه نوسان و حذف حجم مبنا کار بازارگردانان در روزهای بورس چیست برای بازارگردانها
البته در خصوص مورد چهارم، به تازگی اعلام شده بازارگردان می‌تواند «تقاضای برگزاری حراج در دامنه نوسان ۴ برابری دهد، به شرطی که طی ۵ روز متوالی نماد صف خرید یا فروش باشد. اگر در عمل نیز این اتفاق بیفتد یکی از موانع مهم بازارگردانی برداشته می‌شود و عملکرد بهتری را شاهد خواهیم بود.
دیدگاه شما